Tümellere İlişkin Gerçekci Kuramlar etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.
Tümellere İlişkin Gerçekci Kuramlar etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.

Tümellere İlişkin Gerçekci Kuramlar

FELSEFE Ders Notları 2
Metafizik
Tümellere İlişkin Gerçekci Kuramlar


Tümellerin varlığı konusunda gerçekci (realist), kavramcı (konseptüalist) ve adcı (nominalist) denilen üç ana görüş ortaya konmuştur. 
  • Gerçekçi görüşte tümeller zihinden bağımsız  olarak varolan dil dışı soyut  şeylerdir. 
  • Kavramcı  görüşte tümeller zihnin  dışında varolmayan ancak zihnin  içinde kavram olarak varolan şeylerdir. 
  • Adcı metafizik kuramlarda ise tümellerin dil dışı varlığı yadsınır.
Yüklemi mantıksal değişmez olmayan çoklu özne-yüklem önermelerine şu örnekleri verebiliriz:

Everest dağı ağrı dağından yüksektir.
2-li özne yüklem önermesi vardır. Yüklemi "daha yüksek"

Eskişehir, ankara ile İstanbul arasındadır.
3-lü özne-yüklem önermesi vardır. Yüklemi "arasında"

Önermelerin Metafizik Açıklaması: Bir önermenin hangi varlıklar tarafından nasıl doğru kılındığını belirleyen önermedir.

Örnek: Ahmet insandır. Ahmet'in insan türüne ait olması, Ahmet'in insan olma durumunun gerçek olduğunun, Ahmet'in insan olduğunun ve "Ahmet insandır" önermesinin doğru olduğunun bir metafizik açıklamasıdır.

Platon'un idealar kuramında iki kategori ile ilkel olan bir temel ontolojik ilişki vardır. Kategorilerden biri çıplak gözle gözlemlenebilen tam somut nesnelerin oluşturduğu tikel kategorisi, kısaca duyumsanan kategorisi, öbürü de tümellerden oluşan, dil dışı, zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan idea (eidos) kategorisidir.

Örneğin: Ayşe, Belgin, Ahmet, Behçet gibi tek tek insanlar, önümdeki kırmızı elma, önümdeki kaya parçası vb. şeyler duyumsanan kategorisine girer.
Büyüklük, İyilik, Güzellik, İnsanlık vb şeyler İdea kategorisine girer.

Temel ontolojik ilişkiye ise pay alma ilişkisi denir. Bu ilişki herhangi bir sayıda şey ile bir idea arasında bir ilişkidir. Örneğin: Ayşe ile Belgin Güzellik ve İnsanlık İdeasından, Ayşe, Belgin, Ahmet ve Behçet ise İyilik  ve İnsanlık ideasından pay alırlar.

Platon'a göre, duyumsanan kategorisine ait olan şeyler gerçek olmayıp görünüş dünyasını oluştururlar. İdealar ise gerçek dünyayı oluşturur.  Duyumsanan şeyler genellikle zaman içinde değişirler, bu nedenle zaman içinde farklı zamanlarda karşıt özellikler taşırlar.

Duyumsananlar ile İdealar arasındaki pay alma ilişkisi çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. İki farklı yorumu vardır. Bunlar: Pasta Yorumu ve Benzeme Modeli'dir.

İdealar Kuramının Aksiyomları

Aksiyom 1 - Teklik Aksiyomu: "B" gibi bir yüklemin gösterdiği bir ve yalnız bir tek B-lik İdeası vardır. Bu İdea'ya B'nin kendisi denir.
Aksiyom 2 - Ayırma Aksiyomu: A şeyi B-lik ideasından pay alır ise, B-lik İdeası A şeyinden ayrıdır, dolayısıyla onunla özdeş değildir.

Aksiyom 3a - Metafizik Neden Aksiyomu: "B" yüklemi, B-lik ideasından farklı A gibi bir şeye uygulanır ise, A şeyinin B olduğu olgusunun metafizik nedeni A şeyinin "B" yükleminin gösterdiği tek B-lik ideasından pay aldığı olgusudur.

Aksiyom 3b - Metafizik Açıklama Aksiyomu: "B" yüklemi, B-lik ideasından farklı A gibi bir şeye uygulanır ise, A,B dir. önermesinin doğru olduğunun metafizik açıklayıcısı A şeyinin "B" yükleminin gösterdiği tek B-lik ideasından pay alır önermesidir.

Aksiyom 4a - Çoğun-Üzerinde-Bir Aksiyomu: Çokluğa ilişkin metafizik neden aksiyomudur.

Aksiyom 4b - Çoğun-Üzerinde-Bir Aksiyomu: Çokluğa ilişkin metafizik açıklama aksiyomudur.

Aksiyom 5 - Kendine-Uygulama Aksiyomu: "B" yüklemi, göstediği B-lik ideasına uygulanır.

Aksiyom 6 - Saflık Aksiyomu: B-lik bir idea ve "C" bir yüklem olduğunda, "C" yüklemi ile "C" yükleminin karşıtı olan yüklem B-lik ideasına birlikte uygulanamaz.

Aksiyom 7 Birlik Aksiyomu:  Her idea birdir. (İdealar sayılabilir şeylerdir.)

Üçüncü Adam Çıkarımı: Aksiyomlarla belirlenen Platon'un idealar kuramı, Platon'un kendisinin de Parmenides diyalogunda tartıştığı gibi çeşitli güçlüklere yol açar. Bunlardan biri sonsuz gerilemeye yol açan ve daha sonraları Aristoteles tarafından "Üçüncü Adam Çıkarımı" olarak adlandırılmış olan güçlüktür. İdealar kuramının özne-yüklem önermelerinin doğruluğunun metafizik açıklamasını engeller.

Aristoteles'in Kategoriler adlı eserindeki metafizik kuramı, söyleme ile içinde olma denilen iki temel ilişkiye dayanır. Bu iki ilişki yardımıyla nesne, nesne türü, tikel özellik ve özellik türü diye adlandırılan dört ontolojik kategori tanımlamıştır.

Aristoteles on kategoriye dağıtılmış olan tümelleri TOPIKA adlı kitabında dör çeşide ayırmıştır:
  • Tözsel Tümeller (ikincil tözler)
  • Ayırıcı Özellikler
  • Türe Özgü Özellikler
  • İlineksel Özellikler
Aristoteles bütün varlıkları on kategoriye ayırıp nesne ile nes türlerini töz diye bir kategori altında toplamış, nesnelere birincil töz (örneğin Sokrates), nesne türlerine ikincil töz (örneğin insan), demiştir. Birincil tözler tikel, ikincil tözler ise tümeldir.

Geri kalan varlıkları, yani özellikleri, dokuz ayrı kategoriye ayırmıştır:
  • Nicelik (Ağırlık)
  • Nitelik (Beyazlık)
  • Görelik (Daha Uzun)
  • Yer (Çarşıda)
  • Zaman (Dün)
  • Durum (Oturur olmak)
  • İyelik (Ayakkabılı)
  • Etkinlik (Okumak)
  • Edilgenlik (Saç Kestirmek)
Tözsel Tümeller: Tüm örnekleyenleri birincil töz olan türlerdir.

Bir türün sahip olduğu türe özgü özellikler, o türün bütün örnekleyenlerinin ve yalnız onların her zaman doğal olarak taşıdığı özellikler demektir.

B gibi bir özelliğin A nesnesinin ilineksel özelliği olması A'nın B'yi taşımasının da taşımamasınında olanaklı olması demektir.

İdealar Kuramında Güçlüklerin Çözümü

Üçüncü Adam Çıkarımının Çözümü: Çıkarımdaki sonsuz gerilem, Platon'un Kendine Uygulama Aksiyomunun, Aristoteles'in kuramında geçersiz olması ile önlenir.
Bütün-Parça İkileminin Çözümü: Bu ikilem Pay Alma'nın Pasta Modelinden kaynaklanır. Bir şeyin bir türe ait olması yani türün o şey için söylenmesi türün o şeyin bir parçası olması değildir. Örneğin: Adam türü ona ait olan Sokrates'in bir parçası olamaz. Böylece ikilemin ortaya çıkmadığını görürüz.

Benzeme Modelinin Yol Açtığı Sonsuz Gerilemenin Çözümü: Bu modelde bir şeyin bir ideadan pay alması, o şeyin ideaya benzemesi demektir. Modelin yol açtığı sonsuz gerileme, Benzeme ilişkisinin bakışımlı olmasından kaynaklanır. Oysa Pay Almanın karşılığı olan Ait Olma ya da Sahip Olma bakışımlı değildir.

Platon'un İdealar Kuramı ve Aristoteles'in Tözsel ve Tözsel Olmayan Tümeller Kuramı, gerçekçi tümeller kuramlarının en önemli iki örneğidir.

Bunlardan farklı olarak birçok gerçekçi tümel kuramları ortaya konmuştur.Gerçekçi tümel kuramları Platoncu ve Aristotelesci olmak üzere  ikiye ayrılır. Platoncu kuramlarda hiç bir örnekleyeni veya taşıyıcısı varlık olmayan tümeller bulunurken, Aristotelesci kuramlarda her tümelin örnekleyenleri ve taşıyıcıları bulunur.

"ÇALIŞKANLIK BİR ERDEMDİR."  gibi bazı özne-yüklem önermelerinin metafizik açıklamasının, salt somut nesnelere ilişkin önermelere çevrilemediği için, gerçekçi tümel kuramlarına dayanmadan, yani tümellerin varlığını kabul etmeden, yapılamayacağı savunulabilir. Bu gerçekçi tümel kuramlarının en olumluı yönüdür.

Gerçekci tümel kuramlarına yapılan en yaygın eleştiri "Ockhamlı'nın Usturası" diye anılan ontolojik tutumluluk ilkesine aykırı olmasıdır. Bu ilke "metafizik kuramlarda gereğinden fazla şeylerin varlığını kabul etmeme" ilkesidir.

Gerçekci Tümel Kuramların Olumsuz Yönleri
  • Russel Paradoksu
  • Sonsuz Gerileme Sorunları
  • 1-li Özelliğe ilişkin Sonsuz Gerileme
  • 2-li Özelliğe ilişkin Sonsuz Gerileme