Pragma etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.
Pragma etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.

Darwin'in Evrim Kuramından Pragmatizme: Peirce ve Dewey

FELSEFE Ders Notları 3
Çağdaş Felsefesi 1
Darwin'in Evrim Kuramından Pragmatizme: Peirce ve Dewey


19. yüzyılda yaşanan bilimsel gelişmeler arasında, Batı Felsefesi'ni derinden etkileyen en önemli kuramlardan birisi, hiç şüphesiz, Darwin'in geliştirdiği evrim kuramıdır. Bazıları, Darwin'in bu kuramını Newton'un mekanik kuramı ile karşılaştırmakta ve Newton'un madde ve kuvvetler hakkında geliştirdiği fikirlere benzer biçimde, Darwin'in canlıların değişimi ve çeşitlenmesini açıkladığını iddia etmektedirler.

Darwin teorisine göre genlerde tesadüfen meydana gelen değişimler, bireylere çevreye uyum süreçlerinde farklı avantajlar sağlar ve çevreye en iyi uyumu sağlayan (doğal seçilim sonucu) hayatta kalır.

Bu kuramın felsefi bilimsel tartışmalar bakımında farklı sonuçları olmuş: Örneğin, İngiliz düşünür Herbert Spencer bu düşünce biçimini tarihe ve topluma uygulayarak toplumsal darwincilik adı verilen kuramı, psikoloji alanında William James işlevsellik kuramını geliştirmiştir. 

İşlevselcilik Kuramı: Zihinsel süreçleri ve davranışları organizmanın çevresiyle uyum süreci içerisinde ele almayı ön plana çıkarmaktadır. Davranışcılığın gelişmesinde belirleyici etkisi olmuştur. 

Charles Sanders Peirce (1839-1914)
Peirce, gerçekliğin özü itibariyle zihinsel bir içeriği olduğunu ve akli bir amaca doğru değindiğini savunmuştur.

Peirce genel olarak hassas ölçümleme konusuyla ilgilenmiş, sarkaçlar kuramına katkılarda bulunmuş 1886 da mantıksal işlemlerin elektrik devreleri tarafından gerçekleşebileceğini iddia etmiş, modern bilgisayarların işleyişini henüz o zaman ön görmüştür.

Peirce erken yaşlarda felsefe de mantık ve olasılık kuramı üzerine ilgilenir. Kant ve Hegel'in metinleri üzerinde çalışır.  

Aristoteles mantığının aşılıp günümüz mantığının gelişmesi 19. Yüzyılın ikinci yarısında özellikle Gottob Frege'nin katkılarıyla olmuş, öte yandan Peirce'ın da çalışmalarının da etkisi tartışılmaz. 

Frege özellikle tümdengelimsel mantığın ayrılmaz parçası olan niceleme mantığını geliştirmiş Peirce de bunun üzerinde çalışmalar yapmış. Öte yandan Peirce'in ilgisi bunlarla sınırlı kalmamış ve bilimlerin gelişimi açısından son derece önemli olan tümevarım mantığı konusunda da özgün çalışmalar yapmış. Ayrıca olguları en iyi biçimde açıklamaya çalışan abdüktif konusu ile de ilgilenmiş. Bilim ve mantığa olan bu ilgisinin yanında Peirce ayrıca metafiziksel bir dizgede geliştirmiş. Peirce gerçekliğin özü itibariyle zihinsel bir içeriği olduğunu ve akli bir amaca doğru devindiğini savunmuştur.

Abdüktif: Akıl yürütme ile en iyi açıklamaya ulaşma anlamına gelir.

Pragma: Amel ya ada fiil anlamına gelen yunanca sözcüktür.