Sosyal Biliş

FELSEFE Ders Notları 4
Sosyal Psikoloji 1
Sosyal Biliş

Sosyal Biliş: Toplumsal dünyaya ilişkin bilgileri yorumlama, analiz etme, anımsama ve kullanma biçimimizdir.

Sosyal Sınıflama: Çevremizdeki olayları, insanları, öteki canlıları, eşyaları, hatta fikirleri kolayca bilmek isteriz. Bilmek için de, onların her birini, zihnimizde oluşturduğumuz belli türlerin sınıfların içine yerleştiririz. Ortak özelliklere göre gruplara ayırma. Daha önce hiç görmediğimiz bir bitkiye "Bu bir çiçektir" dememiz gibi…

Prototip: Bir sınıfın özeliklerini en iyi temsil eden elemana, o türün modeli (prototipi) diyoruz. Prototip, türü temsil eden ve bizim zihnimizde olan bir modeldir. Hemşiredeki beyaz önlük, imamların yeşil takkesi, erkek hemşireleri doktorlar ile karıştırma örnekleri gibi….

Şema: Herhangi bir şey hakkında, geçmiş yaşantılarımıza bağlı olarak oluşturulan inanç ve beklentilerdir. Bizler sarı basın kartı olan ve elinde fotoğraf makinesi olan birini muhabir sınıfına koyarız. Çünkü bir düzene sahip olma özellikleri vardır. 

Şemaların Avantajları
  • Şemalar bilgiyi kullanmamıza yardımcı olurlar,
  • Şemalar anımsamamıza yardımcı olurlar,
  • Şemalar bilgi işlemeyi hızlandırırlar, ("Bekara karı boşamak kolay")
  • Şemalar otomatik yargıda bulunmaya yardım ederler, ("kibar, efendi, yardımsever…)
  • Şemalar bilgideki boşlukları doldururlar, ("Krallar'ın soğuk ve kibirli olacaklarını düşünmemiz.)
  • Şemalar yorumlamaya yardımcı olurlar,
  • Şemalar beklentiler oluşturur,
  • Şemalar duyuşlar içerir, ( Duyuş: sahip olunan duygular. "Onu bana anlatma, ben onun ne mal olduğunu iyi bilirim." )

Özel bir Şema Türü - Kalıp Yargılar: Sosyal sınıfları oluşturan insanların kişilikleri, yetenekleri ve ilgileri konusunda paylaşılan inançlara kalıp yargı denilmektedir. 
  • Kalıp Yargılar düşünmenin kısa yollarıdır, ilk kez karşılaştığımız insanlara ilgili olarak zengin ve geçerli bilgiler sağlarlar.
  • Kalıp Yargının en temel özelliği "çabukluğudur".
  • Cinsiyet bilgisi kalıp yargılar üzerine kuruludur. Örneğin, erkek baskın, serüvenci, güçlü, kadın ise, dişi, duygusal, alçakgönüllü gibi…
  • Kalıp Yargılar yanıltıcı ilişkiler üzerine kuruludur. Kayserili ve ticaretle uğraşır ilişkisi çok doğru değilken, x ilinden olanlar cimri olur, yanıltıcı kalıp yargıya örnek gösterilebilir, bu örnekleri günlük hayatımızda çok kullandığımızdan örnekler çoğaltılabilir…
  • Kalıp Yargılarla düşünme daha çok güçlünün özelliğidir. Yönetici veya güç sahibi olanların alt çalışanlarına Kalıp Yargılarla değerlendirmeleri, buna örnek olarak, memur, polis, hademe gibi isimlendirmeler örnek verilebilir. "Su getirenle testiyi kıran bir olmaz" atasözü de bu maddeye örnek olarak verilebilir.
Zihinsel Kısa Yollar : Yargıda bulunurken uzun cümleler kurmak yerine aklımıza geliveren kısa cümlelere zihinsel kısa yollar diyoruz. Zihinsel kısa yolları 3 şekilde anlatmak mümkün;

Temsililik Kısa Yolu: İnsanların bir toplumsal sınıf üyesi olmasına, o sınıfın prototipine ne kadar uygun olduğuna bakarak karar verme eğilimidir. Takım elbise, fiyonk takmış bir erkeğin ilk etapta özel bir geceye veya düğüne katılacağının düşünülmesi gibi…

Bilinirlik Kısa Yolu: Kolayca anımsanabilen örneklerin, bilgilerin karar vermede esas alınmasına denir. Örneğin Elmadağ’a Tapu Müdürlüğüne tayininiz çıktı, arkadaşınız işyerinizde mutlaka Elmadağlı çoktur diye sorar, çünkü bilinir ki o bölgede oralı çok olur.

Simülasyon Kısa Yolu: Herhangi bir olay karşısında karar verme tekniği olarak adlandırılır, örneğin Evin anahtarını dış kapıda unutan bir anne için aklına olmaz şeyler gelir, hırsız girdimi, komşum görüp aldımı, belki de kimse fark etmez gibi…

Sosyal Bilişte Hangi Şema Ne Zaman 

Çevre: Bilginin kendi yapısı önemli, örneğin Tiyatroya gittiniz Tiyatro sahnesi (çevre) şema olarak kullanacaksınız…

Farklılık: Bilginin yorumlanması için hangi şemanın kullanılacağını etkileyen bir başka faktör çevresel farklılıktır. Başka insanların davranışlarını yorumlamamız, onlarla ilgili hangi bilgilerin çevre tarafından farklı kılındığına bağlıdır.

Roller: Rol şeması birçok boyutla ilgili olarak bilgi verici, zengin ve anlaşılırdırlar. Örneğin Başkan, politikacı, amir…

Öncelik: Edinilen ilk bilgi önceliğimizdir. Kardeşiniz Tıp kazandı diyelim çocuk doktoru olmak istiyor, bizlerin öncelikli şeması onun nasıl bir çocuk doktoru olacağı konusunda olur…

İpucu Verme: Konuya ilişkin benzer yeni bilgiler ipucu olur. Sınavdan canı sıkkın çıkan çocuğun elbette sınavının başarılı geçtiğini düşünemeyiz…

Önem: Farklı şemaların kullanılacağının bir belirleyici de önemdir. Tayinin istendiği iller yazılırken elbette kişinin kendisi için önem arz eden il yazılacaktır.

Bireysel Farklılıklar: Aynı bilgi herkes tarafından aynı yorumlanmaz. Ahmet'i sen seversin ancak komşun sevmez bireysel farlılık burada göze çarpar.

Amaçlar: Bilişsel organizasyonu başlatan faktörlerden birisi de bireyin amaçlarıdır.

Atfetme 
Atfetmede biz, neyin neye neden olduğuyla ilgileniriz. Bütün insanlarda iki temel güdü vardır.
  • Birincisi bizi çevreleyen dünyaya ilişkin tutarlı parçaları yerli yerine koyarak bir görüş sahibi olmak.
  • İkincisi de buna bağlı olarak çevremizi denetim altında tutabilme güdüleridir. 

Bu güdüleri doyurabilmenin gereklerinden birisi, insanların nasıl davranacaklarını kestirebilme yeteneğimizdir. insanların nasıl davranacaklarını kestirebilmek için onların kişiliklerine, güdülerine, heyecanlarına ve tutumlarına ilişkin bir yargıya (yüzeyselde olsa) sahip olmamız gerekir.

Sergilenen sözlü davranış, sözsüz davranış, konuşma, dış görünüş ve giyim kuşam tarzına göre insanlar hakkında atıfta bulunuruz. Bir kişinin davranışı ya o kişiye ait özelliklerden ya da o kişinin içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanır. Bir kişinin davranışı ile ilgili karar verirken neler dikkatimizi çeker;  Davranışın doğal olup olmadığına, Davranışın ne kadar tutarlı olup olmadığına, Davranışın ayırt edici olup olmadığına bakarız.
--------------------------------------------------------------------
Bir sınıfın özelliklerini en iyi temsil eden eleman prototiptir.
Ortak özelliklere göre gruplara ayırma işlemi…sosyal sınıflama
Atfetme kavramı, normal insanların toplumsal olayları nasıl açıkladıkları üzerinde durur.